Con mèo mà trèo cây cau
Hỏi thăm chú chuột đi đâu vắng nhà
Chú chuột đi chợ đường xa
Mua mắm mua muối giỗ cha con mèo!
Mẹ nằm trên võng ôm Tí. Tay mẹ phe phẩy cái quạt mo. Tay còn lại mẹ vỗ đều đều nhè nhẹ lên lưng Tí. Chân mẹ đạp vô vách để lấy trớn cho cái võng đung đưa. Miệng mẹ đều đều ngâm bài ca dao Con mèo mà Tí mê tít.
Đằng xa nơi xó bếp, thằng chuột Nhắt chân bới bới lớp bụi chỗ cự củi, mũi khịt khịt đánh hơi đồ ăn, tai dong dỏng nghe mẹ Tí ngân nga. Lần nào cũng vậy, cứ tới lúc mẹ ru Tí ngủ là thằng Nhắt lại chui ra khỏi hang, chân bươi bụi chỗ cự củi, tai lắng nghe mẹ Tí ngâm bài Con mèo. Đợi chừng nào mẹ dừng hát thì Nhắt lại chui trở về trong hang.
Nhắt thích nghe bài Con mèo cũng bởi vì đó là chiến công của cụ Tổ nhà nó. Hồi Nhắt còn bé xíu xiu, lúc đó chắc Nhắt cũng trạc tuổi Tí, có lần Nhắt nghe ông bà kể lại rằng:
“Thuở xưa, loài chuột và mèo không có thù hằn với nhau như bây giờ. Hai loài sống độc lập với nhau, nước sông không phạm nước giếng.
Một ngày nọ, trạng Phèn – một ông trạng Chó nổi tiếng thông minh tài giỏi – tổ chức một cuộc thi tài. Một cục mỡ được treo lủng lẳng trên một dây được đánh cho đung đưa qua lại. Người thi sẽ ngồi dưới đất và ngước mặt nhìn lên sợi dây có treo cục mỡ đó. Hễ ai canh bắt được cục mỡ trước tiên sau đó ngậm vô miệng mà không được ăn, rồi đem cục mỡ đó đến đưa cho trạng Chó thì kẻ đó sẽ là người chiến thắng. Phần thưởng sẽ là cơm ngon canh ngọt, mâm cao cỗ đầy do các bên thua cuộc dâng hiến. Còn ai thua cuộc sẽ phải đi tìm thức ăn dâng lên cho kẻ thắng và để kẻ thắng mặc tình sai khiến.
Cuộc thi đó gồm có Mèo Thọt, Chuột Lốc, Ếch Ục. Ba thí sinh dự thi ngồi chồm hổm dưới đất. Trạng Chó nhờ cô Dơi phụ một tay treo cục mỡ lên xà nhà. Trạng Chó sủa ba cái thì cuộc thi bắt đầu. Cô Dơi bay tới, đập mạnh vô sợi dây để cục mỡ đung đưa nhanh thiệt nhanh. Ếch Ục đớp được cục mỡ trước tiên. Nhưng không may nuốt mất. Vậy là Ục bị loại. Chỉ còn mình Chuột Lốc và Mèo Thọt. Cuộc thi lại bắt đầu lại từ đầu. Cô Dơi lấy đà bay từ trên nóc nhà xuống đụng mạnh vào sợi dây. Sợi dây giật mạnh. Cục mỡ đung đưa sà qua sà lại thiệt nhanh.
Mèo Thọt nhổm người dậy. Nhún vai thấp xuống sau đó lấy đà phóng lên. Trong đầu Thọt suy nghĩ ra một cách là sau khi đớp được cục mỡ sẽ dùng răng cắn lại để cục mỡ không trôi tọt xuống họng. Hơn nữa, kỹ thuật tiếp đất tài tình nhẹ như lông hồng sẽ giúp cho cục mỡ không bị giật mạnh mà trôi xuống họng hay rớt ra ngoài.
Nghĩ chiến thuật xong xuôi, Thọt dứt khoát nhảy lên. Ai ngờ, lúc Thọt nhảy thì Chuột Lốc bên kia cũng nhảy. Hai đứa cùng há miệng một lượt. Mọi người hồi hộp há hốc mồm không biết ai sẽ là người chiến thắng thì bỗng nhiên Thọt la “méo” một tiếng thất thanh khiến mọi người khiếp vía. Chuột Lốc vì thân hình nhỏ bé hơn nên lúc há miệng định đớp cục mỡ thì cũng là lúc Mèo Thọt đã giật được cục mỡ rồi và đang từ trên nhảy xuống. Thế là Lốc vô tình tợp trúng chân Thọt.
Thọt đau quá nên không kìm được mà “méo” lên một tiếng. Cũng vì tiếng “méo” đó mà Thọt cũng vô tình nuốt luôn cục mỡ.
Thọt bị Trạng Chó phán thua cuộc. Nhưng Thọt không cam tâm, rõ ràng đây là sự cố.
Lốc cũng áy náy vì mình mà khiến Thọt vừa chịu đau vừa chịu ức nên đã tới nhà Trạng Chó nói lý nói lẽ để được thi lại. Trạng Chó nghe Chuột Lốc van nài một hồi cũng không chịu nổi nên đành đồng ý tổ chức cuộc thi lại một lần nữa.
Nhưng bây giờ Mèo Thọt đã không còn tha thiết gì thi thố nữa. Quà cáp, hư vinh, mèo ta không cần. Và nó cũng không bỏ qua cho loài chuột đã làm nó thua cuộc. Nó cũng ghét luôn loài chó đã phán nó thua cuộc mà không truy rõ nguyên do.
Thế rồi hiểu lầm chồng chất hiểu lầm. Nghi kỵ chất chồng nghi kỵ. Cuối cùng loài mèo đâm ra ghét cay ghét đắng loài chuột. Miễn gặp đâu là đuổi đánh là rượt cắn ở đó.
Còn Chuột tự thấy mình không làm gì sai. Vậy mà mèo kia cứ nuôi hận trong lòng, suốt ngày truy cùng đuổi tận cả dòng cả họ nhà chuột. Nên hễ cứ gặp đâu là chuột sẽ chút cha chút chít chọc tức mèo cho bõ ghét.
Mèo luôn nghĩ nếu không vì con chuột kia thì nó đã thắng. Vì vậy mà trong lòng nó ngầm mặc định loài chuột là kẻ thua, duy chỉ mình mèo mới là người chiến thắng. Và hiển nhiên, chuột phải tuỳ mèo ta sai bảo và xử trí. Mèo với chuột từ đó đâm ra ghét nhau. Từ nước sông không phạm nước giếng nay lại quay sang thành kẻ thù không đội trời chung.
Loài chuột bé nhỏ cũng không thể làm gì được. Ấm ức lắm nhưng chỉ biết chửi đổng. Từ đó mới có câu “Mua mắm mua muối giỗ cha con mèo.” Ý chửi “cha” con mèo. Ngoài ra còn có ý rủa “cha con mèo” chết rồi, nay tao đi mua mắm mua muối đi giỗ “cha mày” đây.”
Chuột Nhắt nằm trong hang lim dim mắt, vừa hồi tưởng lại câu chuyện mà các bậc tiền bối hay kể vừa nhâm nhi mấy hạt bắp vừa kiếm được thì chợt nghe “meo”. Nhắt luýnh quýnh cụp râu quíu cẳng chạy mất tăm hơi.
Vỗ về ca dao